Rap historia

Warszawskie dzieci

Kontynuując naszą podróż po hip-hopowej mapie Polski w tym wpisie zawitaliśmy do stolicy kraju. Warszawa, bo o niej mowa jest obok Poznania największym ośrodkiem rapu w naszym państwie. Zrodziła ona wielu muzyków, którzy dziś są uważani za prekursorów tego stylu na ziemiach polskich oraz według wielu są jego najwybitniejszymi przedstawicielami.

Rozważania te należałoby rozpocząć od osoby, od której wszystko się zaczęło, czyli od warszawiaka Kazika Staszewskiego. Jednak z racji tego, że temu artyście poświęciliśmy już wpis inaugurujący ten cykl oraz tego, że sam zainteresowany za rapera się nie uważał pominiemy jego osobę, skupiając się na raperach, o których jeszcze nie pisaliśmy.

Opisana tutaj historia rozpoczyna się w 1994 roku. Wtedy to powstał zespół 1kHZ (Ein Killa Hertz), który założyli Mariusz Sobolewski (JanMarian) i Sebastian Imbierowicz (DJ 600V). Ten drugi jest również jednym z najbardziej znanych producentów muzycznych w polskim rapie. W 1996 roku do zespołu dołączył Jacek Graniecki (Tede). W tym samym roku nagrali swój jedyny jak się później okazało pod tą nazwą album pod tytułem Ein Killa Hertz (nielegal). Po odejściu z zespołu DJ 600V i zastąpieniu go Jakuba Sawickiego (Ceube) grupa zmieniła nazwę na Trzyha (HHH= Hardcore Hip Hop). W tym składzie nagrali tylko jedną płytę, nielegal WuWuA. Niedługo po nagraniu albumu zespół opuścił Sawicki, a jego miejsce zajął Michał Witak (Numer Raz). Wtedy też po raz ostatni zmieniono nazwę na Warszafski Deszcz. Dorobek tej ekipy na chwile obecną wynosi pięć albumów, w tym dwie kompilacje. Należy jednak wspomnieć, że od 2001 roku w skład zespołu wchodzą tylko Tede i Numer Raz, którzy prowadzą także działalność solową. Graniecki nota bene jest autorem czternastu albumów solowych, co jest jednym z najlepszych wyników na polskiej rap scenie, ponadto jest właścicielem firmy odzieżowej PLNY Textylia. Znany jest też również ze swojej działalności poza hip-hopowej. Wystąpił w wielu jak na rapera filmach, serialach, czy programach telewizyjnych, co nie zawsze spotykało się z aprobatą w środowisku raperów.

Kolejną grupą muzyczną pochodzącą ze stolicy jest Molesta Ewenement. Została założona w 1995 roku przez Piotra Więcławskiego (Vienio) i Pawła Włodkowskiego (Włodi) jako Mistic Molesta. Niedługo po tym do zespołu dołączył Marek Andrasik (Kacza). Na początku działalności z zespołem współpracował również zmarły w tym roku Tomasz Chada. W 1998 roku raperzy występujący pod nazwą Molesta nagrali swój debiutancki album pod tytułem Skandal. Krążek szybko zyskał duża popularność, a utwory, które się na nim znalazły (na przykład „Wiedziałem, że tak będzie”) dzisiaj są uważane za klasykę tego nurtu w Polsce. Po odejściu w 1998 z zespołu Andrasika pozostała dwójka wydała w kolejnym roku krążek Ewenement. Kolejny ich album Taka płyta...ukazał się w roku 2000. Wtedy w skład grupy oprócz Vienia i Włodiego wchodzili także Tomasz Szczepanek (Pelson) i Robert Darkowski (Wilku). Po tej płycie Molesta na blisko sześć lat zawiesiłą działalność. Włodi rozpoczął karierę solową (do tej pory wydał cztery albumy solowe), Pelson i Vienio utworzyli duet (nagrali trylogię Autentyk), a Wilku tworzył w zespole Hemp Gru. W 2006 roku raperzy powrócili razem na scenę jako Molesta Ewenement. Nagrany przez nich album Nigdy nie mów nigdy spotkał się z dużym zainteresowaniem słuchaczy. Ostatnią płytą nagraną przez grupę był wydany w 2008 roku album Molesta i kumple. Molesta Ewenement została rozwiązana w 2016 roku.

W 1998 roku przez Macieja Bilka (Bilon) i znanego także z Molesty Roberta Darkowskiego (Wilku) został założony wspomniany już wcześniej zespół Hemp Gru, do którego Wilku powrócił po rozpadzie Molesty. Oprócz nich w skład grupy wchodzili Piotr Szulc (DJ Steez) oraz Marek Omelańczuk (Żary). Swój pierwszy album studyjny zespół wydał dopiero sześć lat po założeniu w 2004 roku. Był to krążek pod tytułem Klucz. W sumie ekipa nagrała sześć albumów, a pod koniec 2012 roku zawiesiła działalność.

Kolejnymi bardzo znaczącymi w polskim hip-hopie postaciami są Rafał Poniedzielski (Pono) i Wojciech Sosnowski (Sokół). Ten duet w 1996 roku powołał do życia grupę TPWC (Trzecie Pokolenie Warszawskiej Colendy). Ich dyskografia obejmuje trzy albumy. Wydany w 2007 roku Teraz pieniądz w cenie (z tej płyty pochodzi między innymi utwór „W aucie”), rok później Ty przecież wiesz co oraz To prawdziwa wolność człowieka, który ukazał się w 2009 roku. Wcześniej do 2007 roku zespół pod tą nazwą pojawiał się głównie w występach gościnnych. Jednak, z punktu widzenia historii rapu w Polsce jest to bardzo ważny duet. A to dlatego, że w rok od założenia zespołu połączone ekipy TPWC i Fundacji nr1 [w skład, której wchodzili: Filip Centkowski (Felipe), Mirosław Powicki (Mieron), Krzysztof Korcz (Jaźwa), Piotr Wardaszko (Ward), Piotr Skotnicki (Skuter), Rozal, Andrzej Wawrykiewicz (Jędker)] utworzyły ZIP Skład (Ziomki i Przyjaciele Skład), który zalicza się do prekursorów nurtu ulicznego rapu w naszym kraju. Zespół głównie gościł na płytach innych raperów. Ich jedynym albumem jest wydany w 1999 roku Chleb powszedni. Do grupy oprócz Rozala i wcześniej wymienionych wchodzili też Marcin Korczak (Koras) i Łukasz Gaweł (Fu). Raperzy tworzący ZIP Skład z czasem zaczęli karierę w innych zespołach. Jednym z najbardziej znanych z nich jest Zipera, którą tworzą Pono, Koras i Fu. Do tej pory skład wydał dwa albumy, a na 2018 rok planowane jest wydanie trzeciego. Warto podkreślić, że muzycy tworzący tą ekipę działają również w innych zespołach, bądź prowadzą kariery solowe. Drugim zespołem powstałym z członków ZIP Składu jest WWO. Stworzony w 1999 roku przez Sokoła oraz Jędkera twór wydał łącznie cztery albumy. Skrót WWO początkowo oznaczał W Witrynach Odbicia. Następnie duet przyjął nazwę W Wyjątkowych Okolicznościach. W 2006 roku duet przerwał działalność. Miało to związek głównie z podjęciem przez Jędkera kariery solowej oraz jego występów w zespole Monopol tworzącą muzykę pop (w dodatku mało ambitną). Sokół od momentu zakończenia współpracy z Wawrykiewiczem współtworzył trzy albumy. Bierze udział także w występach gościnnych oraz prowadzi swoją wytwórnię, a zarazem markę odzieżową PROSTO. Dziś WWO uważa się za jeden z największych zespołów w polskim rapie, a utwory takie jak „Jeszcze będzie czas”, „Damy radę”, czy „Nie bój się zmiany na lepsze” weszły na stałe do historii hip-hopu w naszym kraju.

Kolejne warszawskie grupy powstałe pod koniec lat dziewięćdziesiątych to HiFi Banda, oraz Dixon 37. Pierwsza z nich powstała w 1998 roku. Założyli ją Patryk Skoczylas (Diox) i Aleksander Kowalski (Czarny HIFI). Następnie do zespołu dołączył Wojciech Męclewski (DJ Kebs). Swój debiutancki minialbum pod tytułem EP grupa wydała dopiero w 2005 roku. Gościnnie na tej płycie wystąpił Łukasz Bułat-Mironowicz (Hades), który niedługo potem został członkiem zespołu. Do tej pory HiFi Banda nagrała cztery płyty.

Dixon 37 to zespół, który powstał z inicjatywy raperów z warszawskiego Ursynowa oraz Mokotowa. Choć istnieją od 1999 roku swój debiutancki album Lot na całe życie wydali dopiero w 2008 roku. W marcu tego roku ukazała się czwarta płyta zespołu zatytułowana Władcy swoich cieni. Obecnie grupę tworzą: Paweł Grabeus (Kafar), Krzysztof Michrowski (Michrus), Oskar Osytek (Rest) i Rafał Nożyński (Saful). W przeszłości skład uzupełniał między innymi Kulfon, który był w zespole do 2013 roku.

Z Ursynowa pochodzi również założony w 1998 roku zespół Płomień 81. Jego założycielami byli Paweł Kapliński (Pezet) oraz Marcin Donesz (Onar). Nazwa zespołu nawiązuje do numeru szkoły ursynowskiej szkoły podstawowej, do której raperzy uczęszczali. Pierwsza z ich trzech płyt o tytule Na zawsze będzie płonął została nagrana w 1999 roku. W 2018 roku planowane jest wydanie czwartego albumu grupy.

Oprócz występów w zespole Onar oraz Pezet mogą się pochwalić dość bogatą karierą solową. Onar ma na swoim koncie siedem albumów solowych oraz trzy nagrane z innym raperem [dwa z Michałem Ośką (O$ka), jeden z Miłoszem Boryckim (Miuosh)]. Pezet natomiast do tej pory nagrał pięć płyt solowych oraz jedną kolaborację ze swoim bratem Michałem Kaplińskim (Małolat). Dwie pierwsze płyty Pezeta Muzyka klasyczna i Muzyka poważna zostały stworzone wraz z producentem muzycznym Mikołajem Bugajakiem (Noon). Oba te albumy należą do klasyki rapu w Polsce, a pochodzące z nich utwory „Ukryty w mieście krzyk”, „Retro”, czy „Szósty zmysł” przez wielu są uważane za jedne z najważniejszych w rodzimym rapie.

Jak widać historia warszawskiej rap gry jest bardzo obszerna. W tym wpisie skupiliśmy się na zespołach i raperach, którzy według nas są najważniejszymi przedstawicielami stołecznego hip-hopu, i których twórczość najlepiej znamy. Powyższy tekst oczywiście nie traktuje o wszystkich warszawskich raperach, a tylko o części tamtejszej sceny.

Tytuł wpisu jest nawiązaniem do piosenki „Warszawskie dzieci” autorstwa Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego oraz Andrzeja Panufnika. Została ona skomponowana w 1944 roku i była jedną z najpopularniejszych piosenek powstania warszawskiego. Sample z tego utworu zostały wykorzystane w kawałku „63 dni chwały”, który nagrał zespół Hemp Gru z gościnnym udziałem Jerzego Wrońskiego(Juras).

_______________________________________________________________________________________________________________________

Liroy, Wzgórze Ya-Pa-3

Pierwszym przystankiem na naszej hip-hopowej mapie Polski będą Kielce. To stąd pochodzi Piotr Marzec (Liroy), który swoją karierę muzyczną rozpoczął już pod koniec lat osiemdziesiątych. Tworzył wtedy nagrania demonstracyjne oraz występował jako DJ w klubach. Swój pierwszy zespół Leeroy&The Western Posse założył w 1991 roku we Francji. Po powrocie do Polski w 1992 roku, pod pseudonimem P.M Cool Lee wydał swój debiutancki album East On DA Mic. Marzec promował ją podczas swoich koncertów, jednak mimo to płyta nie cieszyła się wielkim zainteresowaniem. Po przeprowadzce do Gdyni, w październiku 1994 roku związał się z wytwórnią muzyczną BMG Ariola Poland. Okazało się to krokiem milowym w karierze Liroya. 22 maja 1995 roku ukazał się jego pierwszy singiel sygnowany tym pseudonimem. Utwór „Scyzoryk” (Liroy - Scyzoryk), do którego został nagrany również teledysk cieszył się duża popularnością, a dziś jest on uważany za jeden z pierwszych i najważniejszych kawałków rapowych w kraju. Ciekawostką jest to, że ta piosenka opowiada o Kielcach oraz o tym, że Liroy jest kielczaninem. W rzeczywistości jednak w czasie jej wydania Marzec formalnie nie był już mieszkańcem stolicy województwa Świętokrzyskiego. W sierpniu tego roku ukazała się jego płyta pod tytułem Alboom. Pozycja sprzedała się nakładem ponad 500 tysięcy egzemplarzy (odnosząc największy sukces w historii polskiego hip-hopu), a w miesiąc od premiery uzyskała status złotej płyty. Również w 1995 Piotr Marzec za sprawą Alboomu został laureatem Fryderyka (nagroda polskiego przemysłu fonograficznego) w kategoriach „album roku – muzyka taneczna” oraz „album roku – muzyka alternatywna” . W listopadzie 1996 roku wydał swój pierwszy minialbum Bafangoo! Część 1, który uzyskał miano złotej płyty. Jego kolejne albumy to: L (1997 rok; złota płyta), Dzień Szakala (Bafangoo Cz.2) (1999 rok, platynowa płyta), Bestseller (2001 rok, złota płyta), L Niño (2006 rok). Dodatkowo Liroy wydał dwie kompilacje (10 i Grandpaparapa (Powrót króla) ) zawierające jego najpopularniejsze pozycje. Pierwsza z nich ukazała się w 2000 roku, a kolejna w 2007 (składała się ona z dwóch płyt, przy czym drugą był album East On DA Mic wydany jako P.M Cool Lee. Oprócz wymienionych nagród Liroy jeszcze dwukrotnie otrzymał Fryderyka w kategorii najlepszy album rap i hip-hop (1998,1999), a scenografia z teledysku do piosenki „Skaczcie do góry” została nagrodzona na Festiwalu Polskich Wideoklipów Yach Film. Raper współpracował między innymi z Lionelem Richie (Lionel Richie feat. Liroy - Hello, czy czujesz to?), Grzegorzem Markowskim (Liroy feat. Grzegorz Markowski - Twoje Miasto), a w początkach kariery z kielecką grupą Wzgórze Ya-Pa 3 (Liroy feat. WYP3 - Scyzoryk). W marcu 2015 roku Piotr Marzec zakończył karierę muzyczną i skupił się na działalności politycznej.

Na początku lat dziewięćdziesiątych w Kielcach powstał również wspomniany już zespół Wzgórze Ya-Pa 3. Od momentu powstania w 1993 roku do czasu wydania w 1995 roku swojego debiutanckiego krążka pod tytułem Wzgórze Ya-Pa 3 działalność ekipy ograniczała się głównie na koncertowaniu z Liroyem oraz na zbieraniu materiału na swoją pierwszą płytę. Od samego początku grupę tworzyli Wojtas (Wojciech Schmidt), Radoskór (Radosław Kobuz) oraz Zajka (Michał Łakomiec). Później skład zespołu kilkukrotnie się zmieniał. Między innymi z grupy odszedł Radoskór, w 1996 roku dołączyli DJ Feel-X (Sebastian Filiks), którego wkrótce zastąpił DJ Hans oraz Borygo znany również jako Borixon (Tomasz Borycki). W sumie WYP3 wydało sześć płyt. Oprócz wymienionego debiutanckiego krążka były to: Centrum (1997 rok), Trzy (1998 rok), Ja mam to co ty (1998 rok), Precedens (2000 rok), Stara szkoła rapu (2002 rok). Wzgórze pod koniec XX i na początku pierwszej dekady XXI wieku było jednym z najpopularniejszych zespołów hip-hopowych w Polsce, a piosenka „Ja mam to co ty”, w której wykorzystano sample z utworu „Sen o Warszawie” Czesława Niemena, oraz w której gościnnie wystąpił Warszafski Deszcz dziś jest uważana za klasykę polskiego rapu (WYP3 feat. Trzyha, Warszafski Deszcz - Ja mam to co ty). Po rozpadzie składu wszyscy jego członkowie rozpoczęli kariery solowe. Dziś najbardziej popularnym z nich jest Borixon, który do tej pory wydał dziewięć solowych płyt, a w ostatnich latach wraz z Popkiem i Rozbójnikiem Alibabą był członkiem Gangu Albanii.

_______________________________________________________________________________________________________________________

Kazik Staszewski. 

Za prekursora i pierwszego rapera w naszym kraju uważa się Kazika Staszewskiego. W 1991 roku wydał on swoją pierwszą solową płytę „Spalam się” (Kazik - Spalam się) podejmującą raczej tematykę młodzieżową. Album ukazał się w trzech wersjach: na płytach analogowych (gramofonowych), kasetach magnetofonowych oraz na płytach CD. Pierwsze dwie zawierały po dziesięć utworów, a trzecia trzynaście. Według samego Kazika płyta była jedynie stylizowana na rap, a on sam raperem nigdy nie był, choć niewątpliwie była ona przełomowa jeżeli chodzi o powstanie rapu i kultury hip-hopowej w Polsce.

W kolejnych wpisach przybliżymy nieco historie rap gry w naszym kraju. Skupimy się jednak tylko na jej części (do początków XXI wieku). Kryterium, według którego będziemy umieszczać wpisy będzie nie tyle chronologia opisywanych zdarzeń, co ośrodki, w których poszczególne składy oraz muzycy zaczynali karierę. Stworzymy hip-hopową mapę Polski przełomu wieków.